Wyłudzanie odszkodowań od ubezpieczycieli w postaci manipulowania danymi o zdarzeniu, wielkości szkody, preparowania dowodów etc. penalizowane jest przez ustawodawcę na dwa sposoby: jako oszustwo zwykłe i oszustwo ubezpieczeniowe. O ile przesłanką tego pierwszego jest wprowadzenie ubezpieczyciela w błąd i uzyskanie odszkodowania, o tyle przepis szczególny dotyczący wyłącznie ubezpieczeń nie wymaga osiągnięcia celu w postaci wypłaty świadczenia.
Czym są oszustwa ubezpieczeniowe?
Oszustwo ubezpieczeniowe penalizowane w przepisie art. 298 kodeksu karnego należy do przestępstw przeciwko obrotowi gospodarczemu i interesom majątkowym w obrocie cywilnoprawnym. Ustawodawca zdecydował się na ochronę szerszą niż w przypadku „zwykłego” oszustwa z art. 286 § 1 k.k. – przesłanką odpowiedzialności jest bowiem samo „wywołanie zdarzenia będącego podstawą do wypłaty takiego odszkodowania”. O dokonaniu przestępstwa nie przesądza więc sfinalizowanie postępowania likwidacyjnego czy też wartość świadczenia ubezpieczyciela. Przestępcą może być tu nie tylko osoba otrzymująca świadczenie (ubezpieczony), ale także ten, kto działa na rzecz uzyskania korzyści przez kogoś innego. Odpowiedzialność ponoszą także osoby współdziałające – współsprawca lub pomocnik.
Dla zaistnienia przestępstwa konieczne jest zatem faktyczne wystąpienie zdarzenia objętego ubezpieczeniem – jak np. spowodowanie wypadku, na skutek którego dochodzi do zniszczenia mienia. Omawiany przepis nie ma jednak zastosowania w przypadku, gdy zdarzenie jest jedynie upozorowane. Przekazanie nieprawdziwych informacji ubezpieczycielowi lub zawyżenie wysokości szkody może jednak wyczerpać znamiona przestępstwa oszustwa.
Często popełnienie przestępstwa oszustwa ubezpieczeniowego wiąże się z innym czynem zabronionym, jak choćby zniszczeniem mienia (np. w przypadku kolizji), sprowadzeniem niebezpieczeństwa dla zdrowia i życia ludzi (np. w przypadku pożaru). Odpowiedzialność karna w takim przypadku obejmuje oba te czyny. Do zbiegu przestępstw dojść może także w przypadku sfinalizowania zamiaru sprawcy – dochodzi jednocześnie do wywołania zdarzenia (oszustwo ubezpieczeniowe) oraz do wprowadzenia ubezpieczyciela w błąd i doprowadzenia go do niekorzystnego rozporządzenia mieniem (oszustwo zwykłe).
Jakie są konsekwencje prawne wyłudzania odszkodowań?
Zgodnie z przepisami sprawca oszustwa ubezpieczeniowego podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5, natomiast sprawca wyłudzający odszkodowanie poprzez oszustwo zwykłe podlega karze od 6 miesięcy do lat 8.
Warto pamiętać, że znaczący wpływ na postępowanie w sprawie oszustwa ubezpieczeniowego może mieć postawa sprawcy: nie podlega karze ten, kto przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie zapobiegł wypłacie odszkodowania. Oznacza to szansę na uniknięcie kary pod warunkiem, że wyłudzający dobrowolnie doprowadzi do niewypłacenia odszkodowania, a zatem albo nie złoży wniosku do ubezpieczyciela albo taki wniosek cofnie, przyznając się do nadużycia. Warunkiem koniecznym jest przy tym, aby nastąpiło to jeszcze przed wszczęciem postępowania karnego, tj. przed wydaniem postanowienia w tym przedmiocie przez organy ścigania.
Oprócz odpowiedzialności karnej sprawca ponosi także odpowiedzialność na gruncie prawa cywilnego.